Poeta Greco Odisseas Elitis, premio nobel per la letteratura (1979) per la poesia "Axion Esti" (Dignum Est).
Figlio di genitori originari di Lesbo,Odisseas Alepudelis-il suo vero nome- nacque a Creta il 1911.Ha cominciato a scrivere nel 1935 e non ha mai smesso fino alla sua morte (1996).
Durante le estati navigando sulla barca assorbi nel corpo e nell'anima la luce dell'Egeo."Gli europei e gli occidentali -diceva Elitis-trovano sempre il mistero nell'oscurità della notte,mentre i Greci la trovano nella luce,che per noi è un assoluto"....."La Grecia e il suo paesaggio sono l'alfabeto di elementi naturali a cui ho cercato di trovare una corrispondenza morale nella poesia"
Nel dopo guerra, nella drammatica confusione politica e dopo aver partecipato nel fronte albanese scrive: "Mi basta bere un sorso di acqua pura e mangiare soltanto pane o pensare intensamente ad un isola dell'Egeo nel sole di mezzogiorno e al fragore della risacca per ritrovare l'equilibrio in un sentimento che non è precisamente ne fede metafisica, ne autosufficienza estetica , ne sorta di risorse fisiche , ma qualcosa ,direi, come la certezza che esiste ancora una sufficiente riserva di luce nel mondo , che può controbilanciare le tenebre e che aiutandola ad emergere , e solo con questo, si rientra nell'armonia con l'esistenza e con il suo destino"
La poesia di Odisseas Elitis conversa con il mare.Racconta di vento,rocce,alberi di acacia,amarilli,olivi,ciottoli e sentieri.Vi si trovano tempi antichi ,chiesette sperdute, bianchi cortili , giovani donne con "l'eta del mare negli occhi e la salute del sole nel corpo", e una solitaria , irriducibile , eversiva fede nella felicità.Un sognatore si direbbe.Avulso dalle tempeste della storia e dal crudo quotidiano.
"Con quali pietre quale sangue e quale ferro
con quale fuoco siamo fatti
Mentre sembriamo solo una nuvola
e ci lapidano e ci chiamano
sognatori
Come viviamo giorno e notte
solo Dio lo sa."
Si trovano nel web ceni biografici di Elitis ma pochissime traduzioni della sua opera.
Ho letto pero che Mario Vitti è stato il primo traduttore cronologico della poesia "Monogramma" insieme a Paola Maria Minucci, curatrice del volume, amica di Elitis e professoressa di Letteratura neogreca all'Universita La Sapienza.
In piu ho letto un 'articolo splendido, curato da Tommy Cappellini e pubblicato dal "Il Giornale" per l'occasione del decimo anniversario dalla morte del poeta, che potete trovare nel web.
Purtroppo io mi trovo solo con il testo greco tra le mani.....e con impegno ho tradotto due passaggi del "Monogramma" ,il III e il VII(ultimo), senza la presunzione di una traduzione professionale.
Desidero umilmente farvi leggere in Italiano cio che un grande poeta Greco ha scritto.
Chi vuole correggere migliorando le rime e le parole e benvenuto con piacere!
III.
Cosi parlo di te e di me
Perche ti amo e nel amore so
entrare come la Luna piena
da per tutto,per il tuo piccolo piede nelle immense
lenzuola
a togliere i petali dei gelsomini e ho la forza
Addormentata, a soffiare e a portarti
in mezzo a sentieri lumminati con il chiaro di luna e nascoste gallerie del mare
Ipnotizzati gli alberi con ragnatele che riflettono d'argento
Ti conoscono le onde
come accarezzi , come baci
come sussurri il "come" e la "e"
Attorno al collo alla baia
Sempre noi la luce e l'ombra
Sempre tu la piccola stella e sempre io la nave tenebrosa
sempre tu il porto e io il lampione a destra
Il molo fradicio e il bagliore sui remi
In alto alla casa con le pergole
le rose arrampicanti , e l'acqua che si raffredda
Sempre tu la statua di pietra e sempre io l'ombra
che si ingrandisce
la persiana reclinata tu , e il vento che la apre io
E' perche ti Amo e ti amo
Sempre Tu la moneta e io la valuta che la
appaga
Tanto la notte, tanto il boato nel vento
Tanto la goccia nel aria, tanto il silenzio
Attorno il mare sovrano
stanza del cielo con le stelle
Tanto il tuo minimo sospiro
Ora mai non mi rimane niente altro
Dentro a quattro pareti , il soffitto ,il pavimento
A gridare da te ed essere colpito dal mio grido
Ad odorare da te e far adirare gli esseri umani
perche quello mai provato e portato d'altrove
non lo reggono le persone ed e presto, mi senti
è presto ancora in questo mondo amore mio
per parlare di te e di me.
VII.
Nel paradiso ho segnato un' isola
identica a te e una casa al mare
Con un letto grande e potra piccola
Ho lanciato negli abissi un ecco
a guardarmi ogni mattino che mi sveglio
vederti a metà passare nel acqua
e a metà piangerti nel paradiso.
ELITIS "Monogramma"
Cio che mi affascina in questa poesia è la forza di un amore assoluto!!!
Quasi impossibile sfiorarlo .... sorvola nella mente come un sogno una fantasia....
Baciato da una fortuna divina chi ha provato anche una piccola sfumatura!!
La ritmica, la forza delle parole, dei suoni ,dei vocali e delle consolanti usate con maestria da Elitis è unica ed è davvero difficile rendere uguale con la traduzione dal greco in qualsiasi altra lingua!
Leggere ad altra voce il monogramma stimola brividi ,trasporta e commuove , accarezza l'anima dolcemente in certi passaggi e graffiando in altri!
Scuote il corpo sveglia i sensi fa sentire arricchiti di emozioni nuove e ci mette nella ricerca di esse nella vita , nell'amore.
Mi ricordo fortemente la prima volta che ho letto questa poesia avevo 13 anni...
Pura e intatta l'anima e il corpo.....pensarono convinti che è cosi l'amore che arriverà prima o poi .... Ho sentito svolazzare il cuore con un battito pieno forte sicuro fiducioso gioioso e felice!!!
E ora mi-e vi- chiedo: L'amore assoluto esiste?
Chissà se c'è una ricetta una guida.....
Ci vuole anima poetica ,spirito artistico, sentimenti svincolati dal tempo e dal quotidiano- che incatenano i sensi ,quali dovrebbero essere liberi ed autentici -per poter dedicarsi ad emozioni pure forti e assolute come quelle descritte (e provate?) da Elitis.?
E' nello stesso momento una domanda ed una affermazione.....ditemelo voi!
Dalla pagina di Giorgio Koutsantonis queste ultime frasi:
"Ricercai il bianco fino all'estrema intensità del nero.
La speranza fino alle lacrime
la gioia fino all'estrema disperazione"
"Credo che li elementi per una vita migliore ci siano , ma è l'uomo che non li usa bene"
Odisseas Elitis
***************************************************************************
***************************************************************************
La poesia in greco:
Το Μονογραμμα
Ι.
Θα πενθώ πάντα - μ’ακούς; - για σένα
μόνος, στον Παράδεισο
Θά γυρίσει αλλού τίς χαρακιές
Τής παλάμης, η Μοίρα, σάν κλειδούχος
Μιά στιγμή θά συγκατατεθεί ο Καιρός
Πώς αλλιώς, αφού αγαπιούνται οι άνθρωποι
Θά παραστήσει ο ουρανός τα σωθικά μας
Καί θά χτυπήσει τόν κόσμο η αθωότητα
Μέ τό δριμύ του μαύρου του θανάτου.
ΙΙ.
Πενθώ τόν ήλιο καί πενθώ τά χρόνια που έρχονται
Χωρίς εμάς καί τραγουδώ τ’άλλα πού πέρασαν
Εάν είναι αλήθεια
Μιλημένα τά σώματα καί οί βάρκες πού έκρουζαν γλυκά
Οί κιθάρες πού αναβόσβησαν κάτω από τα νερά
Τά “πίστεψέ με” και τα “μή”
Μιά στόν αέρα μιά στή μουσική
Τα δυό μικρά ζώα, τά χέρια μας
Πού γύρευαν ν’ανέβουνε κρυφά τό ένα στό άλλο
Η γλάστρα μέ τό δροσαχί στίς ανοιχτές αυλόπορτες
Καί τά κομμάτια οί θάλασσες πού ερχόντουσαν μαζί
Πάνω απ’τίς ξερολιθιές, πίσω άπ’τούς φράχτες
Τήν ανεμώνα πού κάθισε στό χέρι σού
Κι έτρεμες τρείς φορές τό μώβ τρείς μέρες πάνω από
τούς καταρράχτες
Εάν αυτά είναι αλήθεια τραγουδώ
Τό ξύλινο δοκάρι καί τό τετράγωνο φαντό
Στόν τοίχο μέ τή Γοργόνα μέ τά ξέπλεκα μαλλιά
Τή γάτα πού μάς κοίταξε μέσα στά σκοτεινά
Παιδί μέ τό λιβάνι καί μέ τόν κόκκινο σταυρό
Τήν ώρα πού βραδιάζει στών βράχων τό απλησίαστο
Πενθώ τό ρούχο πού άγγιξα καί μού ήρθε ο κόσμος.
ΙΙΙ.
Έτσι μιλώ γιά σένα καί γιά μένα
Επειδή σ’αγαπώ καί στήν αγάπη ξέρω
Νά μπαίνω σάν Πανσέληνος
Από παντού, γιά τό μικρό τό πόδι σού μές στ’αχανή
σεντόνια
Νά μαδάω γιασεμιά κι έχω τή δύναμη
Αποκοιμισμένη, νά φυσώ νά σέ πηγαίνω
Μές από φεγγαρά περάσματα καί κρυφές τής θάλασσας στοές
Υπνωτισμένα δέντρα μέ αράχνες πού ασημίζουμε
Ακουστά σ’έχουν τά κύματα
Πώς χαιδεύεις, πώς φιλάς
Πώς λές ψιθυριστά τό “τί” καί τό “έ”
Τριγύρω στό λαιμό στόν όρμο
Πάντα εμείς τό φώς κι η σκιά
Πάντα εσύ τ’αστεράκι καί πάντα εγώ τό σκοτεινό πλεούμενο
Πάντα εσύ τό λιμάνι κι εγώ τό φανάρι τό δεξιά
Τό βρεγμένο μουράγιο καί η λάμψη επάνω στά κουπιά
Ψηλά στό σπίτι μέ τίς κληματίδες
Τά δετά τριαντάφυλλα, καί τό νερό πού κρυώνει
Πάντα εσύ τό πέτρινο άγαλμα καί πάντα εγώ η σκιά πού μεγαλώνει
Τό γερτό παντζούρι εσύ, ο αέρας πού τό ανοίγει εγώ
Επειδή σ’αγαπώ καί σ’αγαπώ
Πάντα Εσύ τό νόμισμα καί εγώ η λατρεία πού τό
Εξαργυρώνει:
Τόσο η νύχτα, τόσο η βοή στόν άνεμο
Τόσο η στάλα στόν αέρα, τόσο η σιγαλιά
Τριγύρω η θάλασσα η δεσποτική
Καμάρα τ’ουρανού με τ’άστρα
Τόσο η ελάχιστη σου αναπνοή
Πού πιά δέν έχω τίποτε άλλο
Μές στούς τέσσερις τοίχους, τό ταβάνι, τό πάτωμα
Νά φωνάζω από σένα καί νά μέ χτυπά η φωνή μου
Νά μυρίζω από σένα καί ν’αγριεύουν οί άνθρωποι
Επειδή τό αδοκίμαστο καί τό απ’αλλού φερμένο
Δέν τ’αντέχουν οί άνθρωποι κι είναι νωρίς, μ’ακούς
Είναι νωρίς ακόμη μές στόν κόσμο αυτόν αγάπη μου
Να μιλώ για σενα και για μενα.
ΙV.
Είναι νωρίς ακόμη μές στόν κόσμο αυτόν, μ’ακούς
Δέν έχουν εξημερωθεί τά τέρατα μ’ακούς
Τό χαμένο μου τό αίμα καί τό μυτερό, μ’ακούς
Μαχαίρι
Σάν κριάρι πού τρέχει μές στούς ουρανούς
Καί τών άστρων τούς κλώνους τσακίζει, μ’ακούς
Είμ’εγώ, μ’ακούς
Σ’αγαπώ, μ’ακούς
Σέ κρατώ καί σέ πάω καί σού φορώ
Τό λευκό νυφικό τής Οφηλίας, μ’ακούς
Πού μ’αφήνεις, πού πάς καί ποιός, μ’ακούς
Σού κρατεί τό χέρι πάνω απ’τούς κατακλυσμούς
Οί πελώριες λιάνες καί τών ηφαιστείων οί λάβες
Θά’ρθει μέρα, μ’ακούς
Νά μάς θάψουν κι οί χιλιάδες ύστερα χρόνοι
Λαμπερά θά μάς κάνουν πετρώματα, μ’ακούς
Νά γυαλίσει επάνω τούς η απονιά, ν’ακούς
Τών ανθρώπων
Καί χιλιάδες κομμάτια νά μάς ρίξει
Στά νερά ένα-ένα, μ’ακούς
Τά πικρά μου βότσαλα μετρώ, μ’ακούς
Κι είναι ο χρόνος μιά μεγάλη εκκλησία, μ’ακούς
Όπου κάποτε οί φιγούρες Τών Αγίων
βγάζουν δάκρυ αληθινό, μ’ακούς
Οί καμπάνες ανοίγουν αψηλά, μ’ακούς
Ένα πέρασμα βαθύ νά περάσω
Περιμένουν οί άγγελοι μέ κεριά καί νεκρώσιμους ψαλμούς
Πουθενά δέν πάω, μ’ακους
Ή κανείς ή κι οί δύο μαζί, μ’ακούς
Τό λουλούδι αυτό τής καταιγίδας καί μ’ακούς
Τής αγάπης
Μιά γιά πάντα τό κόψαμε
Καί δέν γίνεται ν’ανθίσει αλλιώς, μ’ακούς
Σ’άλλη γή, σ’άλλο αστέρι, μ’ακούς
Δέν υπάρχει τό χώμα δέν υπάρχει ο αέρας
Πού αγγίξαμε, ο ίδιος, μ’ακούς
Καί κανείς κηπουρός δέν ευτύχησε σ’άλλους καιρούς
Από τόσον χειμώνα κι από τόσους βοριάδες, μ’ακούς
Νά τινάξει λουλούδι, μόνο εμείς, μ’ακούς
Μές στή μέση τής θάλασσας
Από τό μόνο θέλημα τής αγάπης, μ’ακούς
Ανεβάσαμε ολόκληρο νησί, μ’ακούς
Μέ σπηλιές καί μέ κάβους κι ανθισμένους γκρεμούς
Aκου,άκου
Ποιός μιλεί στά νερά καί ποιός κλαίει-ακούς;
ποιος γυρευει τον αλλο, ποιος φωναζει-
ακους;
Είμ’εγώ πού φωνάζω κι είμ’εγώ πού κλαίω, μ’ακούς
Σ’αγαπώ, σ’αγαπώ, μ’ακούς.
V.
Γιά σένα έχω μιλήσει σέ καιρούς παλιούς
Μέ σοφές παραμάνες καί μ’αντάρτες απόμαχους
Από τί νά’ναι πού έχεις τή θλίψη του αγριμιού
Τήν ανταύγεια στό μέτωπο του νερού του τρεμάμενου
Καί γιατί, λέει, νά μέλει κοντά σου νά’ρθω
Πού δέν θέλω αγάπη αλλά θέλω τόν άνεμο
Αλλά θέλω της ξέσκεπης όρθιας θάλασσας τόν καλπασμό
Καί γιά σένα κανείς δέν είχε ακούσει
Γιά σένα ούτε τό δίκταμο ούτε τό μανιτάρι
Στά μέρη τ’αψηλά της Κρήτης τίποτα
Γιά σένα μόνο δέχτηκε ο Θεός νά μου οδηγεί τό χέρι
Πιό δω, πιό κεί, προσεχτικά σ’όλα τό γύρο
Του γιαλού του προσώπου, τούς κόλπους, τά μαλλιά
Στό λόφο κυματίζοντας αριστερά
Τό σώμα σου στή στάση του πεύκου του μοναχικού
Μάτια της περηφάνειας καί του διάφανου
Βυθού, μέσα στό σπίτι μέ τό σκρίνιο τό παλιό
Τίς κίτρινες νταντέλες καί τό κυπαρισσόξυλο
Μόνος νά περιμένω που θά πρωτοφανείς
Ψηλά στό δώμα ή πίσω στίς πλάκες της αυλής
Μέ τ’άλογο του Αγίου καί τό αυγό της Ανάστασης
Σάν από μιά τοιχογραφία καταστραμμένη
Μεγάλη όσο σέ θέλησε η μικρή ζωή
Νά χωράς στό κεράκι τή στεντόρεια λάμψη τήν ηφαιστειακή
Πού κανείς νά μήν έχει δεί καί ακούσει
Τίποτα μές στίς ερημιές τά ερειπωμένα σπίτια
Ούτε ο θαμμένος πρόγονος άκρη άκρη στόν αυλόγυρο
Γιά σένα, ούτε η γερόντισσα μ’όλα της τά βοτάνια
Γιά σένα μόνο εγώ, μπορεί, καί η μουσική
Πού διώχνω μέσα μου αλλ’αυτή γυρίζει δυνατότερη
Γιά σένα τό ασχημάτιστο στήθος των δώδεκα χρονώ
Τό στραμμένο στό μέλλον με τόν κρατήρα κόκκινο
Γιά σένα σάν καρφίτσα η μυρωδιά η πικρή
Πού βρίσκει μές στό σώμα καί πού τρυπάει τή θύμηση
Καί νά τό χώμα, νά τά περιστέρια, νά η αρχαία μας γή.
VI.
Έχω δεί πολλά καί η γή μές απ’τό νού μου φαίνεται ωραιότερη
Ώραιότερη μές στούς χρυσούς ατμούς
Η πέτρα η κοφτερή, ωραιότερα
Τά μπλάβα των ισθμών καί οί στέγες μές στά κύματα
Ωραιότερες οί αχτίδες όπου δίχως να πατείς περνάς
Αήττητη όπως η Θεά της Σαμοθράκης πάνω από τά βουνά
τής θάλασσας
Έτσι σ’έχω κοιτάξει πού μου αρκεί
Νά’χει ο χρόνος όλος αθωωθεί
Μές στό αυλάκι που τό πέρασμα σου αφήνει
Σάν δελφίνι πρωτόπειρο ν’ακολουθεί
Καί νά παίζει μέ τ’άσπρο καί τό κυανό η ψυχή μου!
Νίκη, νίκη όπου έχω νικηθεί
Πρίν από τήν αγάπη καί μαζί
Γιά τή ρολογιά καί τό γκιούλ-μπιρσίμι
Πήγαινε, πήγαινε καί ας έχω εγώ χαθεί
Μόνος καί άς είναι ο ήλιος που κρατείς ένα παιδί
νεογέννητο
Μόνος, καί ας είμ’εγώ η πατρίδα που πενθεί
Ας είναι ο λόγος που έστειλα νά σου κρατεί δαφνόφυλλο
Μόνος, ο αέρας δυνατός καί μόνος τ’ολοστρόγγυλο
Βότσαλο στό βλεφάρισμα του σκοτεινού βυθού
Ο ψαράς που ανέβασε κι έριξε πάλι πίσω στούς καιρούς τόν Παράδεισο!
VII.
Στόν Παράδεισο έχω σημαδέψει ένα νησί
Απαράλλαχτο εσύ κι ένα σπίτι στή θάλασσα
Μέ κρεβάτι μεγάλο καί πόρτα μικρή
Έχω ρίξει μές στ’άπατα μιάν ηχώ
Νά κοιτάζομαι κάθε πρωί που ξυπνώ
Να σε βλέπω μισή να περνάς στο νερό
Και μισή να σε κλαίω μες στον παράδεισο…
Οδυσσεας Ελυτης
